توجه فرمایید که تب برفکی یک بیماری به شدت مسری بوده و ضرر و زیان فراوانی به دامداری ها وارد می کند. اگر در گله شما این بیماری ظاهر شده است یا مشکوک به وجود آن هستید، حتما با یک دامپزشک دراین باره مشورت نمایید.
تعریف بیماری
بیماری تب برفکی یک بیماری حاد و به شدت مسری ویروسی است که همه حیوانات زوج سم را مبتلا می‌کند. مشخصه‌های بالینی این بیماری شامل تاول، زخم‌های کوچک و در نهایت زخم‌های بزرگ در ناحیه دهان، فضای بین انگشتان، پوزه، سرپستان‌ها و قسمت پائین پاها است.
این بیماری طیف وسیعی از حیوانات که شامل گاو، گوسفند، بز، خوک، گاومیش، آهو، خرس، لاما، شتر، زرافه‌ها، فیل‌ها، موش‌های رت و … را بیمار می‌کند. از بین این حیوانات گاو و خوک حساس ترین بوده و شتر‌ها کمترین حساسیت را دارند. بز‌ها و گوسفندان بالغ (نه نوزاد) علائم ملایمی از بیماری را نشان داده و اسب‌ها به این بیماری مبتلا نمی‌شوند.
حیوانات در همه سنین می توانند به این بیماری مبتلا شوند اما شدت بیماری و نرخ مرگ و میر در حیوانات جوان به علت جراحات قلبی، شدید تر است. در موارد نادر، انسان‌ها نیز به این بیماری مبتلا شده اند.
این بیماری در خاورمیانه (و بنابراین در ایران) آندمیک می‌باشد و باعث شده است که علاوه بر زیان‌های اقتصادی ناشی از کاهش تولید، زیان‌های ناشی از، از دست رفتن بازار صادرات تولیدات دامی به سایر کشورها در اثر بیماری تب برفکی به کشور‌های آندمیک تحمیل شود.
ویروس این بیماری دارای هفت تیپ (سویه) بوده که هر کدام حداقل 60 تحت تیپ دارند. واکسیناسیون دامها علیه یک تحت گونه ممکن است سبب محافظت دامها در برابر سایر تحت گونه‌های ویروس نشود. همچنین پس از ابتلای طبیعی حیوانات و بهبودی از بیماری، ایمنی ایجاد شده طولانی مدت نیست. این دو واقعیت نشان می دهند که انجام برنامه‌های واکسیناسیون در برابر این بیماری تب برفکی امری دشوار است.
علائم بالینی
این بیماری با تب، افسردگی و بی اشتهایی آغاز می شود. هنگامی که جراحات دهانی ایجاد می‌شوند ترشح فراوان بزاق از دهان، جویدن مداوم و ترشح از بینی دیده می‌شوند. ممکن است تولید شیر به صفر نزدیک شود. لنگش در صورتی که پاها درگیر شده باشند دیده می شود.
نرخ ابتلای حیوانات به این بیماری بسیار بالاست اما مرگ و میر ناشی از آن پایین است. زیان‌های اقتصادی ناشی از این بیماری به علت گسترش سریع آن بوده که سبب کاهش وزن، ورم پستان، کاهش تولید شیر، گاهی سقط و مرگ و میر حیوانات جوان می شود.
شدت علائم در گوسفند و بز ( خصوصاً بز ) نسبت به گاو کمتر بوده و اولین نشانه بیماری تب برفکی در آنها لنگش است. طاول‌های ریزی در ناحیه سم و ندرتاً در دهان بروز کرده و چهره بیماری را مشابه گاو نمایان می سازد. بیماری در بره‌ها همانند گوساله شدیدتر بوده و در صورت بروز اپیدمی گاهی با تلفات بالا مواجه خواهیم بود.
روش‌های انتقال بیماری
بیماری تب برفکی به وسیله ریز گردهای آلوده به ویروس، تماس با حیوان بیمار و وسایلی نظیر تایر خودروها، کفش‌ها و تجهیزات دامپروی منتقل می‌شود. این ویروس می تواند تا 50 مایل (80 کیلومتر) به دامداری‌های اطراف گسترش یابد. انسان‌ها میتوانند با کفش‌ها و لباس‌های آلوده به ویروس، آن را جابجا کنند. گاو‌ها تا دو هفته پس از بهبودی، می توانند ویروس را منتشر کنند.
این ویروس در شیر حضور دارد و ممکن است هنگام پاستوریزاسیون نیز زنده بماند. گوشت‌های خام یا نیمه پخته نیز و میتوانند در صورتی که آلوده به ویروس باشند آن را به سایر نقاط جهان منتقل کنند. این ویروس در گوشت‌های منجمد شده تا سالهای سال می تواند زنده بماند.
اقدامات لازم برای پیشگیری و کنترل تب برفکی در گاو و گوسفندان
اقدامات لازم برای جلوگیری از ورود ویروس به گله
از خرید دام از محل های نامطمئن مانند بازار ها و میادین دام خودداری کنید. رفت و آمد کنترل نشده افرادی که با دام ها سرو کار دارند مانند دلال ها به داخل دامداری را محدود کنید.
در حوضچه ضد عفونی، از ماده ضد عفونی کننده تازه مانند فرمالین یا کربنات کلسیم استفاده کنید. دقت کنید که تمام افراد و نیز خودروهایی که وارد گاوداری می شوند از این حوضچه ها عبور کنند. کامیون های حمل مواد خوراکی قبل از ورود به خوبی با مواد شوینده شستشو شوند. سود دو درصد نیز برای حوضچه های ضد عفونی گزینه مناسبی می باشد اما باید دقت شود که این ماده خاصیت خورندگی فلزات را دارد.
توجه نمایید زمانیکه این بیماری همه‌گیر می‌شود، ویروس به روش مکانیکی توسط افراد، لباس‌ها، لوازم، خودروها، کود، خوراک، آب وحتی هوا می‌تواند وارد دامداری شود.بنابراین با توجه به موارد ذکرشده، رعایت امنیت زیستی (بیوسکیوریتی) از مهمترین اولویت‌ها در دامداری می‌باشد.
واکسیناسیون دامها در مدت تعیین شده از طرف اداره دامپزشکی بخصوص تزریق واکسن یاد آور سه هفته بعد ازتزریق اولیه در دام‌هایی که اولین بار واکسن دریافت می‌کنند، باعث افزایش تیتر و بهبود وضعیت ایمنی در دام خواهد شد.
اقدامات لازم بعد از ورود بیماری به گله
درمان دام های بیمار
درمان اختصاصی برای این بیماری وجود ندارد و در کشور هایی مانند کشور ما که بیماری تب برفکی در آنها آندمیک است و نمی توان سیاست کشتار حیوانات بیمار و حیواناتی که با آنها در تماس هستند را اجرا کرد، می توان با استفاده از درمان های حمایتی شدت و طول دوره بیماری را کاهش داده و از وارد شدن خسارت های بیشتر به صنعت دامداری خود جلوگیری کنیم.
استفاده از آنتی بیوتیک برای جلوگیری از عفونت ثانویه و ضد التهاب برای کاهش علائم التهاب توصیه های حمایتی است که می توان انجام داد. همچنین می توان با استفاده از مواد قلیایی یا اسیدی (ویروس به تغییر PH حساس می باشد) دهان و زخم های آن را شستشو داد. خوراندن مواد غذایی نرم و خوش خوراک تا زمانی که زخم های دهان بهبود نیافته اند مناسب است.
بیشتر حیوانات زنده می مانند اما احتمال سقط جنین، کاهش وزن، توقف تولید شیر و ورم پستان و حذف ناشی از این موراد وجود دارد.
کنترل بیماری تب برفکی در گاو و گوسفندان
دامهای مبتلا از دامهای سالم جدا شوند. دام های سالم کارگر جداگانه‌ای داشته باشد که فقط مجاز به رفت و آمد در مناطق سالم گله باشند.
درمان دامها با ترکیبات اسیدی یا بازی، استفاده از داروهای ترمیم کننده بافت مثل ترانکرون، در صورت لزوم درمان آنتی بیوتیکی انجام گیرد.
ضدعفونی مرحله به مرحله چکمه‌ها، شستشوی لباس ها و … پس از خروج از محل آلوده باید به خوبی انجام گیرد.
لوازم مکانیکی، در زمان خروج از سطح آلوده به بهار بندهایی که هنوز مبتلا نشده اند باید مرحله به مرحله ضدعفونی شوند.
خودروها و وسایلی که ضرورتاٌ وارد گاوداری می‌شوند، باید در چند مرحله (قبل وبعد از خروج از گاوداری) شستشو شوند. شستشوی خودرو، اسپری ضدعفونی روی سطح آن و عبور از حوضچه ضدعفونی انجام شود.
- تاکید می شود که انجام واکسیناسیون به تنهایی قادر به کنترل بیماری نیست و علاوه بر آن باید رعایت شرایط امنیت زیستی (بیوسکوریتی) در راس برنامه‌های کنترل بیماری قرار گیرند.
واکسیناسیون یکی از مهمترین روش های پیشگیری از شیوع بیماری تب برفکی است
بیماری تب برفکی یک بیماری حاد و به شدت مسری ویروسی است که همه حیوانات زوج سم را مبتلا می‌کند. شدت سرایت و میزان ضررهای اقتصادی این بیماری به اندازه ای است که از آن به عنوان ویروسی جهت تخریب صنعت دامپروری کشورها استفاده می شود (اگروتروریسم).
از این رو شناخت روش های پیشگیری از ورود ویروس به گله و وقوع بیماری، بسیار دارای اهمیت است. همچنین اقدامات لازم جهت کنترل و کاهش زیان‌های ناشی از این بیماری زمانی که وارد گله شده است نیز باید شناخته شوند.
در مناطقی مانند ایران که بیماری در آنها آندمیک است، قرنطینه و واکسیناسیون بهترین روش برای پیشگیری می باشند. واکسن ها باید به تیپ ویروسی که سبب بیماری شده است اختصاص داشته باشند. زیرا ممکن است واکسیناسیون ضد یک تیپ، بر علیه دیگری ایمنی ایجاد نکند.
در ایران واکسن چند ظرفیتی تب برفکی توسط موسسه واکسن سازی رازی تولید می شود. این واکسن با استفاده از سویه های شایع در کشور و به درخواست سازمان دامپزشکی تولید می شود.
آنتی ژن‌های موجود در این واکسن از تیپ های O pan , A05IR, Asia1 و 2010 Oساخته شده است. در حیواناتی که از مادر ایمن متولد شده اند واکسیناسیون باید از 2.5 ماهگی آغاز شود.
در دام هایی که برای اولین بار واکسن دریافت می کنند، واکسیناسیون در دو نوبت به فاصله سه تا چهار هفته و سپس هر شش ماه انجام می شود. در دام هایی که مادران آنها ایمن نیستند واکسیناسیون باید از یک ماهگی آغاز شود. در صورتی که بیماری تب برفکی در گاو و گوسفندان شیوع پیدا کند، باید فاصله بین واکسیناسیون به چهار ماه کاهش یابد.
توصیه های مهم شرکت سازنده واکسن:
- واكسن از شبكه توزيع رسمي خریداری شود.
- واكسن طبق برنامه سازمان دامپزشكي كشور استفاده شود.
- هنگام مصرف واكسن، زنجيره سرد و شرايط بهداشتی رعايت شود.
- از يخ زدن واكسن جلوگيري شود.
- تمام دام هاي سالم موجود در گله هم زمان واكسينه شوند.
- حداقل 2 ساعت قبل و يك روز پس از واکسیناسیون، به دام ها استراحت داده و از جا به جايي آن ها خودداري شود.
- به منظور حفظ يكنواختي، قبل و حين مصرف، بطري حاوي واكسن به آرامي هم زده شود.
- تمام محتواي ويال واكسن در روز واكسيناسيون استفاده و از مصرف باقي مانده آن خودداري شود.
- به محض شيوع بيماري، دام هاي آلوده جدا و در قرنطينه نگهداري شوند.
- جايگاه نگهداري دام ها ضد عفوني شده و دام هاي غيرآلوده هر چه زودتر واکسینه شوند.
- براي نتيجه گيري بهتر و حفاظت منطقه از شيوع مجدد بيماري، از روش واكسيناسيون حلقه اي استفاده شود (یعنی ابتدا مناطقی که دور از کانون بیماری قرار دارند واکسینه شده و کم کم به محل اصلی بیماری نزدیک شویم).
- هنگام كشيدن واكسن به داخل سرنگ و در حين تزريق، احتياط كامل به عمل آيد كه به سر و صورت پاشيده نشود. در صورتی که این اتفاق رخ دهد، محل آلودگي بلافاصله با آب و صابون شستشو داده شود.
- در صورت تزريق به دست، به پزشك مراجعه شود.
- ويال هاي خالي واكسن ضدعفوني (اتوكلاو، سوزاندن، استفاده از مواد شيميايي مناسب) شده و سپس دفن بهداشتي شوند.
